„Сакај го ближниот како себе си.“ Раби Акива вели дека ова е големо правило во Тора.

Заедницата и поедиенцот

Горенаведоното, иако е една од најпознатите и најцитираните изреки, таа сепак не е објаснета на сите со сета нејзина пространост. Ова е затоа што зборот правило (или заедница) укажуваат на збир од детали кои се оденсуваат на горното правило, дека секој еден дел во себе носи дел и збир на сите детали заедно кои го создаваат правилото (или заедницата). Доколку речеме: „Големо правило во Тора,“ тоа означува дека сите текстови и 612-те заповеди, Мицвот претставуваат збир на деталите кои се однесуваат на стихот: „Сакај го ближниот како себеси.“ Тешко е да се рабере како може таква изјава во себе да содржи збир од сите заповеди во Тора? Во најдобар случај тоа може да биде правило (заедница) на делот на Тора и текстовите кои се однесуваат на заповедите помеѓу човек и човек. Но како може поголем дел од Тора да биде вклучен на работата помеѓу човек и Господ во стихот: „Сакај го ближниот како себеси.“

Тоа што го мразиш, не му го прави на твојот пријател

Доколку некако го сфативме горниот текст, сега ќе ја обработиме изјавата на Хилел кон туѓинецот, кој дошол кај него и сакал да си ја смени верата, како што е запишано во Гмара: Смени ми ја верата, за да ме научиш на целата Тора додека стојам на една нога.“ Тој му рекол: „Тоа што го мразиш не му го прави на твојот пријател.“ Ова е целата Тора, а остатокот значи, оди и учи. Ние гледаме дека тој му рекол дека целата Тора е толкувањето на стихот: „Сакај го ближниот како себеси.“ Сега, според зборовите на Хилел, учителот на сите кабалисти во тоа време, нам ни е сосема јасно дека основната цел на нашата света Тора е да нè донесе до возвишениот степен каде што ние можеме да го исполнуваме овој стих: „Сакај го ближниот како себеси“, бидејќи тој прецизно вели: „Остатокот значи оди и учи.“ Ова значи дека тие толкуваат како да дојдеме до тоа правило. Изненадувачки е како може таква изјава да биде точна за поголемиот број на прашања во Тора, кои се однесуваат на врската помеѓу човек и Бога, кога секој почетник знае дека тоа е срцето на Тора, а не толкувањето на „Сакај го ближниот како себси.“

Сакај го ближниот како себеси

Ние треба да испитаме понатаму и да го разбереме значењето на стихот: “Сакај го ближниот како себеси.“ Буквалното значење е да го сакаш твојот пријател со иста количина љубов како што се сакаш себеси. Но, ние гледаме дека зедницата воопшто не може тоа да го постигне. Доколку било речено, сакај го пријателот колку што пријателот те сака тебе, сепак не би имало многу луѓе кои ќе го почитуваат тоа во целост, но сепак би било прифатливо. Но да го сакам пријателот онолку колку што се сакам себеси,  навидум, е невозможно. Дури и да има само уште една личност на светот освен мене, тоа сепак би било невозможно, а особено кога светот е полн со многу луѓе. Доколку некој ги сака сите колку што се сака себеси, тој ќе нема време за себе. Но поединецот треба желно да ги задоволи своите потреби без занемарување, бидејќи поедеинцот се сака себеси. Тоа не е така во однос на потребите на заедницата: бидејќи поедиенцот нема силана  мотивација која би му ја стимулирало желбата да работи за нив. Дури и доколку некој има желба, дали тој може да ја одржува изјавата буквално? Дали неговата сила ќе издржи? Доколку не, како може Тора да нè обврзе да правиме нешто што не е изводливо?

Ние не треба да сметаме дека оваа изјава е изговорена со претерување, бидејќи сите сме предупредени со изјавата: „Не додавај и не одземај.“ Сите толкувачи се согласиле да го толкуваат текстот буквално. Тие велат дека поедеинцот мора да ја задоволи потребата на пријателот дури и ако тој самиот има потреба. Дури и тогаш ние требаме да ги задоволиме потребите на нашите пријатели, а нашите потреби да ги оставиме. Тосфот толкува дека секој кој ќе си купи роб Евреин, тоа е како да си купил госпдар. Тосфот толкува ако некој има една перница, а поедиенцот лежи на неа сам, тој не го одржува правилото: „Тој е среќен со тебе.“ И ако поедиенцот не лежи на неа и не ја дава на својот слуга, тоа претставува содомско правило. Произлегува дека тој треба да му ја даде перницата на слугата спроти неговата желба. Произлегува дека поединецот си донел господар.

Една Мицва (заповед)

Ова поставува неколку прашања: според претходно реченото, сите ние грешиме во однос на Тора. Ние не го одржуваме ниту осносвниот дел на Тора, нејзината суштина, бидејќи ние ги одржуваме деталите а не и правилото. Запишано е: „Кога ти ја одржуваш желбата на Создателот, сиромаштијата е во другите а не во тебе.“ Како е возможно да постојат сиромашни кога сите го одржуваат правилото, желбата на Господ, и го сакаат ближниот како себеси? Прашањето во врска со робот Евреин треба да се проучи подетално: значењето на текстов е дека поедеинцот мора да го сака робот како себеси, дури и кога тоа се однесува на туѓинец, кој не е Евреин. Поединецот не треба да бара оправдување во тоа дали правилото за странецот важи исто како и за Евреинот затоа што: „За тебе и за странецот има иста закон и иста наредба каде туѓинецот може да биде со тебе.“ Зборот „туѓинец“ исто така значи и „човек кој делумно ја променил верата,“ што значи некој кој не ја прифаќа Тора, но се воздржува од идолопоклонство. За таквата личност е запишано: „ти смееш да  му го дадеш на туѓинецот она што е зад портите.“ И ова е значењето на Една Мицва за која зборува Тана кога вели: изведување на една Мицва го осудува поединецот и целиот свет: „да му се мери според вагата на заслугата.“ Многу е тешко да се разбере каква работа има целиот свет со ова?  Ние  нема да се правдаме дека тоа е за некој кога е половина грешник и полавина праведник.

Поединецот може да види дека тој самиот е половина грешник и половина праведник, но не дека и целиот свет  е таков. Во продолжение, текстот требаше да гласи „целиот Израел“ но зошто вели „целиот свет“? Дали ние сме гаранција за целиот свет? Дали ние ги додаваме нив на нашата сметка на добри дела? Ние мораме да разбереме дека мудреците говореле само за практичниот дел на Тора, кој го носи светот и Тора до посакуваната цел. Затоа, кога тие велат Една Мицва, тоа се однесува на практичната Мицва. Ова е како што вели Хилел: „Сакај го ближниот како себеси.“ Со изведување на само оваа Мицва поедиенцот ја достигнува вистинската цел, која е сплотеност со Создателот. Така ние дознаваме дека со оваа една Мицва (правило) поедиенцот ја одржува целата цел и смисла. И сега нема прашање околу заповедите, Мицвот, помеѓу Господ и човек, бидејќи и практичните Митцвот имаат иста цел, да го прочистат телото до последната точка, која е, да го сакаш ближниот како себеси. Следната фаза која следи после тоа е сплотеност. Во однос на сплотеноста постои општо и поединечно. Ние доаѓаме од  поединечното до општото, бидејќи општото води до крајната цел. Така, нема разлика од која страна да започнеме, од поедиенчното или општото, сè додека започнуваме и не остануваме неутрални, додека не ја достигнеме целта.

И припој се кон Него

Тука има простор да се праша: „Ако целта на Тора и на сè што е создадено, е да го издигне човештвото да биде достојно за таа прекрасна возвишеност, и да се припојат кон Него, Тој требало да нè создаде со таа возвишеност уште на почетокот, наместо да нè измачува со работата која постои во создавањето и Тора и Мицвот. Ние тоа можеме да го објасниме со зборовите на  нашите мудреци: „Оној што го јаде тоа што не е негово, се плаши да те погледне во лице.“ Ова значи дека секој кој се храни со трудот на другите се плаши (срами) да погледне во сопствената особина, бидејќи неговата особина е нечовечка. Бидејќи од Неговата целовитост не излегуваат недостатоци, Тој за нас ја подготвил оваа работа да можеме да уживаме од трудот на нашите раце. Затоа Тој го создал создаденото со оваа основна особина. Работата во Тора и Мицвот нè издигаат од подлоста на создавањето, и преку нив ние самите ја достигнуваме возвишеноста. Тогаш задоволството, кое доаѓа до нас, од неговата дарежлива рака не го чувствуваме како дар, туку се чувствуваме како сопственици на тоа задоволство.

Но, ние треба да го разбереме изворот на подлоста, која ја чувствуваме откако ќе примиме подарок. Научниците во областа на природата знаат дека природата на секоја гранка е да биде блиску до својот корен. Гранката исто така го сака секое спроведување во коренот. Според истиот принцип, сè што не е во коренот, гранката се држи настрана од тоа, не може да го толерира и трпи штета. И бидејќи нашиот корен е Создателот, и Тој не прима туку дава, ние чувствуваме тага и деградирање после секое примање од друг. Сега ние ја разбираме целта за припојувањето кон Него. Возвишеноста на сплотеноста е само еднаквост на гранакта со нејзиниот корен, а целата работа на понизност е само одлалеченост од коренот. Со други збоорови, секое суштество чиј пат е поправен да биде во давање станува возвишено и способно да се припои кон Него. Но, секое суштество чиј начин на живот е самољубие, се деградира и трага настрана, далку од Создателот.

Како лек, ние се подготвуваме со Тора и Мицвот. На почетокот ние ги одржуваме во Ло Лишма, што значи со цел да бидеме наградени. Ова е случајот за време на Катнут (малост), фаза на образование. Кога поединецот расте, тој се учи да одржува Тора и Митцвот - Лишма, што значи  да Му донесат задоволство на Создателот, а не за самољубие. Сега ние можеме да ги разбереме зборовите на нашите мудреци: „Што би му пречело на Создателот ако некој го коле жртвеното животно во вратот или на тилот? И покрај сè, Митцвот се дадени само за да се прочистат луѓето.“ Но сепак не знаеме што претставува тоа прочистуање. Во однос на гореспоменатото, ние знаеме дека: „Млденчето на дивото магаре се раѓа како човек.“ И ние сме целосно вовлечени во нечистотијата (Ц:Р:1) и понизноста на себепримањето, без ниедна искра за љубов кон ближниот и давање. Во таа состојба поединецот е во најодалечена точка од коренот. Кога некој расте и е образован  преку Тора и Мицвот, дефинирани со целта да му донесат задоволсто на Создателот, а не за самољубие, поедиенцот доѓа до степенот на давање кон ближниот. Поедиенцот доаѓа до тој степен со помош на природниот лек, кој е во изучувањето на Тора и Мицвот – Лишма, кој го знае Давателот на Тора, како што рекле нашите мудреци: „Јас ја создадов злата склоност, и за неа го создадов зачинот Тора.“ Со помош на тоа, суштеството се развива по степените на гореспоменатото возвишенство сè додека поедиенцот не ја изгуби особината на самољубието и примањето само за себе. Во таа состојба сите атрибути на поединецот се целосно со цел да даваат, или да примаат со цел да даваат. За тоа нашите мудреци рекле: „Мицвот се дадени само за да се прочистат луѓето,“ и тогаш поедиенцот може да се соедини со својот корен, како што е речено, „и да се соедини со Него.’’

Два дела на Тора: помеѓу човек и Господ, и помеѓу човек и човек

Дури и доколку видиме дека постојат два дела во Тора: првиот - Мицвот помеѓу човек и Господ, и вториот дел – Мицвот помеѓу човек и човека, и двете се една иста работа. Ова значи дека посакуваната цел на двете е иста, наречена Лишма. Нема разлика дели некој работи за својот пријател или за Создателот. Ова е затоа што во нас сè е врежано според нашата природа така да сè што доаѓа до нас, од надрвор, нам ни се чини како празно и нереално. Заради тоа ние сме приморани да започнеме со Ло Лишма. Рамбам вели: „Нашите „мудреци рекле: „Поедиенцот треба секогаш да изучува Тора, дури и во Ло Лишма, бидејќи од Ло Лишма тој доаѓа до Лишма.“ Затоа кога се учат малдите, жените и неписмените, тие се учат да работат од страв и со цел да бидат наградени, сè додека не се стекнат со знаење и не се здобијат со мудрост. Тогаш на нив им се кажува тајната малку по малку и тие се привикнуваат на работата со леснотија, сè додека не се стекнат со Неговото познавање и способност со љубов да Му служат на Нему.“

Така, кога некој ја завршува својата работа во однос на давање и љубов кон ближниот и доаѓа до највисоката точка, тој исто така ја завршува работата околу љубовта и давањето кон Создателот. Во таа состојба не постои разлика во тие две работи, бидејќи сè што е надвор од нечие тело, што значи од самољубие му се суди праведно - дали дава задоволство кон својот пријател или кон Создателот. Ова е тоа што го претпоставил Хилел Ханаси, дека: „Сакај го ближниот како себеси“ е крајната цел во работата. Тоа е така бидејќи тоа е најчистата форма за луѓето. Ние не треба да се залажуваме со дела, бидејќи тие се одвиваат пред нашите очи. Ние знаеме дека ако ги занемариме нашите потреби, тоа е давање. Заради оваа причина Хилел не ја издефинирал целта како: „и ти ќе го сакаш твојот Господ Бог со целото твое срце и со целата твоја душа и со целата твоја моќ“, бидејќи тие се навистина една иста работа. Поедиенцот исто така треба да го сака својот пријател со целата своја душа, со целот свое срце и со целата своја моќ, бидејќи тоа е значењето на зборовите: „како себе си.“ И покрај сè поединецот може со сигурност да се сака себеси со целот свое срце, душа и моќ, но во однос на Создателот, поединецот може да се измами себеси; но во однос на пријателот не може бидејќи тоа се одвива пред неговите очи.

Зошто Тора не им била дадена на патриарсите?

Тоа ги одговара првите три прашања. Но сепак останува прашањето: како е можно тоа да се одржува, бидејќи тоа е навидум невозможно. Ти треба да знаеш дека затоа Тора не им била дадена на патриарсите, тука на децата на нивните деца, кои биле целосна нација, која се состоела од 600,000 мажи постари од 20 години. Тие ја примиле откако секој од нив бил прашан дали секој од нив тежнее да ја земе на себеси оваа работа и оваа возвишена цел. Откако секој од нив изјавил: „Ние ќе слушнеме и ние ќе сториме“, тоа станало можно. Ова е затоа што, без сомнение, доколку 600,000 луѓе немаат друг животен интерес, освен да внимаваат никој од пријателите да нема незадоволена потреба, и тие тоа го прават дури со желба, со целата нивнат душа и моќ, не постои сомнеж дека нема да има потреба никој од нацијата да се грижи за сопствениот интерес.Тоа е затоа што тој има 600,000 лојални луѓе кои го сакаат, и тие дејствуваат за тој да нема ниту една потреба која не е задоволена. Така ние го одговараме прашањето зошто Тора не им била дадена на патриарсите. Ова е затоа што Тора не може да биде одржувана во мала група на луѓе. Во таква ситуација е невозможно да се започне работата во Лишма, како што е опишано погоре. Заради тоа Тора не им била дадена на нив.

Сите во Израел се одговорни еден за друг

Со просветлувањето од Вишото, ние сега можеме да ја разбереме збунувачката изрека на нашите мудреци, кои рекле: „Сите од Израел се одговорни еден за друг.“ Раби Елазар,син на Раби Шимон на тоа додава: „На светот му суди мнозинството.“ Следува дека сите ние сме одговорни за сите нации на светот. Јас се прашаувам: „Ова навидум изгледа како нешто што умот не може да го толерира. Како може некој да биде одговорен за гревот на друг, кого ниту не го познава? За тоа е речено:„Татковците нема да бидат убиени заради децата, и децата нема да бидат убиени заради татковците; секој човек ќе биде убиен заради своите гревови.“ Сега ние можеме да го разбереме значењето на зборовите во крајна едноставност. Јасно е дека е невозможно да се одржува Тора и Мицвот доколку во тоа не учествува целата нација. Од тоа произлегува дека секој поединец станал одговорен за својот пријател. Тие не можат да бидат поправени и да дојдат до точка да сакаат да даваат на ближниот, без учество на несовесните. Така, доколку некои во нацијата се грешници, тие допринесуваат остатокот од нацијата да страда.

Во Мидраш е запишано: „Израел, еден од нив греши но сите чувствуваат.“ Раби Шимон за тоа рекол: „Тоа е како луѓе кои се седнати во брод. Еден од нив земал дупчалка и започнал да дупчи под своето седиште. Неговите пријатели му рекле: „Што правиш?“ Тој одговорил: „Зошто ти се грижиш? Јас дупчам под мене?“ тие одговориле: „Будала, сите ќе потониме.“ Како што објаснивме погоре, бидејќи несовесните се вклучени во самољубие, нивните дела прават челична завеса која ги задржува оние кои што одржуваат Тора дури и да започнат да одржуваат Тора и Мицвот, како што треба да бидат одржувани. Сега ние ќе ги разјасниме зборовите на Раби Елазар, син на Раби Шимон, кој вели: „Бидејќи на светот му се суди според мнозинството, а на поединецот суди мнозинството. Ако некој изведе една заповед, благословен да биде тој, тој го осудува целиот свет и себеси да биде мерен според заслугите. Доколку тој изврши еден грев, тој се осудува себеси и целиот свет на вагата за мерење на казните. Речено е. „Но еден грешник уништува многу добра.“ Ние гледаме дека Раби Аба, син на Раби Шимон го поставува прашањето за Арвут (Занемна одговорност) и вели:„На светот му суди неговото мнозинство.“ Ова е затоа што тој мисли дека не е доволно една нација да ја прими Тора и Мицвот. Тој до ова мислење или дошол сам, со набљудување на реалноста, бидејќи ние гледаме дека крајот сè уште не дошол, или тоа го примил од неговите учители. Текстот го подржува него, бидејќи текстот ветува дека за време на искупувањето: „Земјата ќе биде полана со познвање на Господ,“ и исто така: „Сите нации ќе течат кон Него“ и многу други стихови. Оваа е причината зошто тој го поставил Арвут со учество на цлиот свет. Тоа ни покажува дека поедиенцот не може да дојде до посакуваната цел со одржување на Тора и Мицвот, доколку не е помошта на сите луѓе во светот. Така, секој една Мицва која некој ја изведува влијае врз целиот свет. Тоа е како личнот која мери грав на вага. Исто како што секој гравче кое се става влијае на конечниот посакуван резултат, исто така и секоја Мицва која ја изведува поедиеинецот, пред целиот свет, го развива светот во тој правец. Речено е: „Но еден грешник уништува многу добра.“ Тоа значи дека грешењето ја намалува тежината на вагата, како личноста да си го земала назад гравчињата кои ги ставила на вагата. Со тоа поединецот го враќа светот наназад.

Зошто Тора им била дадена на Израел

Сега ние можеме да го разбереме одговорот на прашањето: „Зошто Тора им била дадена на Израел без учество на сите нации на светот?“ Вистината е дека целта на создавањето се однесува на целиот човечки вид, без исклучок. Но, заради долноста на природата на создавањето и нејзината моќ врз луѓето, за луѓето било невозможно да разберат и да се соглласат да се издигнат над неа. Тие не покажеле желба за откажување од самољубие и да дојдат до еднаквост на особините, што преставува сплотеност со Неговите атрибути, како што рекле нашите мудреци:  „Како што Тој е мислослив, и ти биди милослив.“ Така, Израел успеал заради заслугите на своите предци, и тие се развивале повеќе од 400 години и биле оспособени да се осудат самите себеси на вагата на заслугата. Секој член на нацијата се согласил да го сака својот пријател. Таа била една мала нација помеѓу седумдесет големи нации, и имало стотици припадници од нациите за секој еден од Израел, и кога тие на себе го зеле товарот да го сакаат ближниот, Тора била дадена точно за да се оспособи Израелската нација. Но, Израелската нација била само „транзиција.“ Ова значи дека според степенот на кој Израел се прочистува, со одржување на Тора, според тој степен тие ја предаваат моќта на другите нации. И кога другите нации ќе се осудат на вагата на заслугата, тогаш ќе биде откриен Месијата. Ова е затоа што улогата на Месијата не е само да го оспособи Израел за крајната цел, сплотеност со Него, туку да ги  научи сите нации за Господ, како што вели стихот:„И сите нации ќе појдат кон Него.“